Νομική προστασία ενηλίκων με ψυχικές, πνευματικές ή διανοητικές παθήσεις - Δικαστική συμπαράσταση

Συχνά συναντούμε την περίπτωση ενηλίκων οι οποίοι, για λόγους που αφορούν ιδίως στην ψυχική ή διανοητική τους υγεία, στερούνται την ικανότητα να φροντίσουν τον εαυτό τους και να επιμεληθούν των προσωπικών ή περιουσιακών υποθέσεών τους.

Για τέτοια συνθήκη, ο έλληνας Νομοθέτης προβλέπει το θεσμό της δικαστικής συμπαράστασης, δηλαδή την ανάθεση της εξουσίας διαχείρισης των προσωπικών και περιουσιακών υποθέσεων του πάσχοντος σε άλλο πρόσωπο, το οποίο οφείλει να ενεργεί αποκλειστικά προς το συμφέρον του συμπαραστατέου.

Αναλόγως της έκτασης και του είδους της εξουσίας που ανατίθεται στο δικαστικό συμπαραστάτη για τη διαχείριση των υποθέσεων του υπό συμπαράσταση προσώπου, η δικαστική συμπαράσταση διακρίνεται σε πλήρη ή μερική (με κριτήριο το αν αφορά στο σύνολο ή μέρος των υποθέσεων του ατόμου) και σε στερητική ή επικουρική (με κριτήριο το αν το υπό συμπαράσταση και πάσχον πρόσωπο συμπράττει με τον δικαστικό συμπαραστάτη ή αν ο δικαστικός συμπαραστάτης τον υποκαθιστά πλήρως).

Για τη θέση ενός προσώπου σε δικαστική συμπαράσταση αρμόδιο να αποφασίσει είναι το Μονομελές Πρωτοδικείο του τόπου κατοικίας ή συνήθους διαμονής του συμπαραστατούμενου (άρθρο 1667 Α.Κ.), το οποίο δικάζει κατά τη διαδικασία της Εκούσιας δικαιοδοσίας (άρθρα 739 και 740 Κ.Πολ.Δ).

Πρόκειται για ένα μέσο νομικής προστασίας του ενήλικου που πάσχει από ψυχικές ή πνευματικές παθήσεις που επηρεάζουν την ικανότητά του να λαμβάνει αποφάσεις και να δρα αυτόνομα, το οποίο ασκείται από τα πρόσωπα του στενού οικογενειακού του περιβάλλοντος, πλην ελαχίστων περιπτώσεων που δίνεται αυτή η εξουσία και σε τρίτους. Ειδικότερα, την υποβολή σε δικαστική συμπαράσταση δύνανται να ζητήσουν, όπως περιοριστικά αναφέρει ο Νόμος, είτε ο σύζυγος, είτε τα τέκνα, είτε οι γονείς του πάσχοντος προσώπου, κοινοποιώντας τη σχετική τους αίτηση στον αρμόδιο Εισαγγελέα και την αρμόδια κοινωνική υπηρεσία. Σε περίπτωση που λοιπά οικεία πρόσωπα (λ.χ. αδέλφια, ή άλλα φιλικά πρόσωπα) ενδιαφέρονται να προστατεύσουν τον πάσχοντα και συμπαραστατέο, θα πρέπει να ζητήσουν την παρέμβαση του Εισαγγελέα, μέσω του οποίου θα υποβάλλουν τη σχετική αίτηση.

Η αίτηση για τη θέση σε δικαστική συμπαράσταση κοινοποιείται και στην αρμόδια Κοινωνική Υπηρεσία προκειμένου να συνταχθεί η προβλεπόμενη από το άρθρο 1674 ΑΚ έκθεση. Στην περίπτωση της μη υποβολής της έκθεσης της αρμόδιας Κοινωνικής Υπηρεσίας, το Δικαστήριο προχωρά στην ουσιαστική έρευνα της αίτησης χωρίς αυτήν, καθόσον στο άρθρο 19 § 4 του Ν. 2521/1997 ορίζεται ότι, αν η έκθεση, η οποία σε κάθε περίπτωση δεν είναι δεσμευτική, αλλά απλώς συνεκτιμάται, δεν υποβληθεί εμπρόθεσμα, το δικαστήριο δικάζει χωρίς αυτήν και συνεπώς, η παράλειψη προσαγωγής της δε δημιουργεί τυπικό απαράδεκτο για τη συζήτηση της υπόθεσης και την έκδοση σχετικής απόφασης.

Η διαδικασία για τη θέση ενός προσώπου σε δικαστική συμπαράσταση δεν είναι σήμερα ιδιαιτέρως χρονοβόρα, ωστόσο – δεδομένου ότι για την έναρξη του λειτουργήματος του δικαστικού συμπαραστάτη απαιτείται η απόφαση να καταστεί τελεσίδικη, γεγονός το οποίο τυπικά απαιτεί κάποιο επιπλέον της έκδοσης της απόφασης χρονικό διάστημα - συνήθως στο αίτημα της κυρίας αγωγής σωρεύεται και αίτημα ορισμού προσωρινού δικαστικού συμπαραστάτη που συνοδεύεται από τη στοιχειοθέτηση του κατεπείγοντος χαρακτήρα λόγω του κινδύνου ανεπανόρθωτης βλάβης των συμφερόντων του συμπαραστατέου προσώπου.

Με δεδομένο ότι, προκειμένου το Δικαστήριο να αχθεί σε οριστική δικαστική κρίση, θα πρέπει να προσκομισθούν αποδεικτικά στοιχεία (ιατρικές γνωματεύσεις αρμόδιων ιατρών, ιατρικές εξετάσεις από δημόσια νοσοκομεία, κ.α.) από τα οποία αβίαστα θα προκύπτει η συνδρομή των ειδικότερων λόγων για τη θέση σε δικαστική συμπαράσταση και τα οποία θα είναι ικανά για το σχηματισμό δικαστικής πεποίθησης, θα πρέπει να δίδεται ιδιαίτερη βαρύτητα στο αποδεικτικό σκέλος της διαδικασίας. Για το λόγο αυτό, το Δικαστήριο απαιτεί αποδεικτικά στοιχεία τα οποία πράγματι οδηγούν σε ασφαλή δικανική κρίση, επιβοηθούμενο και από μαρτυρικές καταθέσεις προς επίρρωση των αποδεικτικών εγγράφων. Εφόσον το Δικαστήριο δεχθεί ότι πράγματι συντρέχουν οι ειδικότεροι λόγοι που επικαλείται ο αιτών, ο πάσχων θα κηρυχθεί υπό δικαστική συμπαράσταση, θα ορισθεί δικαστικός συμπαραστάτης και εποπτικό συμβούλιο το οποίο θα απαρτίζεται από 3 έως 5 άτομα. Σε περίπτωση όμως που κρίνει ότι δεν είναι σε θέση να συνάγει ασφαλή κρίση για τη θέση του ατόμου σε δικαστική συμπαράσταση, δύναται να αιτηθεί τη διενέργεια πραγματογνωμοσύνης, αναβάλλοντας την έκδοση οριστικής κρίσης μέχρι τη διεκπεραίωσή της και την εκ νέου συνέχιση της διαδικασίας, γεγονός που αυταπόδεικτα μαρτυρά τη σημασία του θεσμού και τον εξαιρετικά σπουδαίο ρόλο αυτού.